Telefon a rozwój jaskry – mity i fakty, które musisz znać

W ostatnich latach smartfony stały się nieodłączną częścią naszego życia. Korzystamy z nich do pracy, rozrywki, komunikacji, a nawet monitorowania zdrowia. Wraz ze wzrostem czasu spędzanego przed ekranem, pojawiło się wiele obaw dotyczących wpływu telefonów na wzrok. Jednym z częściej powtarzanych twierdzeń jest to, że korzystanie z telefonu może powodować jaskrę lub przyspieszać jej rozwój. Czy to prawda, czy jedynie mit, który powstał z obawy przed nową technologią?

Jaskra jest poważną chorobą oczu, która może prowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku. Nic dziwnego, że wszelkie potencjalne czynniki ryzyka budzą duże zainteresowanie. Warto jednak oddzielić rzetelne dane naukowe od niesprawdzonych opinii powtarzanych w internecie. W tym artykule przyjrzymy się faktom i mitom na temat związku między korzystaniem z telefonu a rozwojem jaskry.

Czym jest jaskra i na czym polega jej rozwój?

Jaskra to grupa chorób oczu, w których dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Najczęściej wiąże się to z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym, choć jaskra może występować także przy prawidłowym ciśnieniu. Uszkodzenie nerwu wzrokowego postępuje zwykle powoli i bezboleśnie, dlatego choroba często rozwija się latami bez wyraźnych objawów.

Do głównych czynników ryzyka jaskry należą:

podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
wiek powyżej 40–50 lat,
genetyczne obciążenie (jaskra w rodzinie),
krótkowzroczność średniego i wysokiego stopnia,
cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i niektóre choroby naczyniowe,
przewlekłe stosowanie sterydów (np. w kroplach do oczu),
urazy oka i zabiegi operacyjne.

Co ważne, wśród klasycznych, dobrze udokumentowanych czynników ryzyka nie wymienia się korzystania z telefonu komórkowego ani innych urządzeń cyfrowych. Nie oznacza to jednak, że ekran absolutnie w żaden sposób nie wpływa na oczy. Warto zrozumieć, na czym ten wpływ polega i gdzie kończą się fakty, a zaczynają mity.

Najpopularniejsze mity dotyczące telefonów i jaskry

W przestrzeni internetowej krąży wiele uproszczonych lub wręcz fałszywych informacji. Oto najczęściej spotykane mity dotyczące telefonów i jaskry:

Mit 1: „Korzystanie z telefonu wywołuje jaskrę”. Nie ma wiarygodnych dowodów naukowych na to, że samo używanie telefonu komórkowego wywołuje jaskrę. Choroba jest złożona i zależy od wielu czynników, głównie genetycznych i naczyniowych.
Mit 2: „Niebieskie światło z telefonu niszczy nerw wzrokowy”. Niebieskie światło może męczyć oczy i zaburzać rytm dobowy, ale w typowych dawkach pochodzących z telefonu nie udowodniono, aby bezpośrednio uszkadzało nerw wzrokowy w taki sposób, jak dzieje się to w jaskrze.
Mit 3: „Wpatrywanie się w ekran podnosi na stałe ciśnienie w oku”. Podczas intensywnej pracy z bliska może dochodzić do chwilowych zmian ciśnienia w oku czy przepływu krwi, ale nie są to trwałe, udokumentowane przyczyny przewlekłego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.
Mit 4: „Jeśli dużo korzystam z telefonu, na pewno zachoruję na jaskrę”. Sam czas spędzany przed ekranem nie jest kryterium diagnostycznym jaskry. Można mieć jaskrę, korzystając z telefonu niewiele, i odwrotnie – można korzystać intensywnie z urządzeń mobilnych i nie mieć tej choroby.

Choć powyższe twierdzenia są mitami, nie oznacza to, że sposób, w jaki korzystamy z telefonu, jest całkowicie obojętny dla naszych oczu i ogólnego zdrowia. Warto przyjrzeć się temu bardziej szczegółowo.

Co nauka mówi o ekranach a zdrowiu oczu?

Badania dotyczące wpływu ekranów na wzrok koncentrują się głównie na takich problemach, jak zmęczenie oczu, suchość, bóle głowy czy zaburzenia snu. Lekarze okuliści coraz częściej rozpoznają tzw. cyfrowy zespół widzenia (ang. computer vision syndrome), który dotyczy nie tylko komputerów, lecz także smartfonów i tabletów.

Typowe objawy przeciążenia wzroku związanego z ekranem to:

uczucie piasku pod powiekami,
pieczenie, suchość, łzawienie oczu,
zamazane widzenie po dłuższej pracy z bliska,
bóle głowy i uczucie ogólnego zmęczenia,
trudności z koncentracją.

Objawy te są uciążliwe, ale zwykle mają charakter funkcjonalny i odwracalny. Odpoczynek, zmiana nawyków i odpowiednia higiena pracy przy ekranie przynoszą wyraźną poprawę. Nie jest to tożsame z procesem chorobowym, jaki obserwujemy w jaskrze, gdzie dochodzi do stopniowego, strukturalnego uszkadzania nerwu wzrokowego.

Do tej pory badania nie potwierdziły jednoznacznie, że samo korzystanie z telefonu zwiększa ryzyko pojawienia się jaskry. Pojawiają się jednak prace, które sugerują, że długotrwałe patrzenie z bardzo bliskiej odległości i w nieprawidłowych warunkach oświetleniowych może wpływać na pewne parametry oka, takie jak:

częstość mrugania (zwykle spada, co sprzyja suchości oczu),
adaptacja źrenicy do światła,
przepływ krwi w obrębie siatkówki i nerwu wzrokowego.

Na razie jednak brak jest dowodów, by te zmiany bezpośrednio przekładały się na rozwój jaskry u osób zdrowych. Niemniej u pacjentów, u których jaskra już występuje, nadmierne obciążanie wzroku może nasilać dyskomfort i dolegliwości.

Niebieskie światło z telefonu – czy jest się czego bać?

Jednym z najczęściej przytaczanych argumentów przeciwko telefonom jest emisja tzw. niebieskiego światła. Ekrany urządzeń cyfrowych rzeczywiście emitują światło w zakresie, który może wpływać na rytm dobowy. Korzystanie z telefonu późnym wieczorem potrafi utrudniać zasypianie i obniżać jakość snu.

Jeśli chodzi o oczy, niebieskie światło w nadmiarze może przyczyniać się do zmęczenia wzroku, uczucia olśnienia czy dyskomfortu. Jednak ilość niebieskiego światła emitowana przez typowy ekran telefonu jest nieporównywalnie mniejsza niż np. natężenie światła słonecznego. Do tej pory nie wykazano, aby standardowe użytkowanie smartfonów prowadziło do uszkodzenia nerwu wzrokowego typowego dla jaskry.

Stosowanie filtrów światła niebieskiego lub tzw. trybu nocnego w telefonie może poprawiać komfort widzenia i ułatwiać zasypianie, ale nie jest to specyficzna metoda profilaktyki jaskry. To raczej element ogólnej higieny korzystania z urządzeń cyfrowych.

Telefony a ryzyko jaskry pośrednio – styl życia ma znaczenie

Choć sam telefon nie jest uznanym czynnikiem ryzyka jaskry, jego nadmierne używanie może być częścią niezdrowego stylu życia, który pośrednio zwiększa ryzyko chorób oczu. Przykładowo:

Mniej ruchu fizycznego: długie godziny spędzane z telefonem w ręku sprzyjają siedzącemu trybowi życia, który zwiększa ryzyko nadciśnienia, cukrzycy i otyłości. Te z kolei mogą pogarszać ukrwienie nerwu wzrokowego.
Gorszy sen: korzystanie z telefonu przed snem wpływa niekorzystnie na rytm dobowy i jakość wypoczynku, co może odbijać się na ogólnym stanie zdrowia, w tym na regulacji ciśnienia tętniczego.
Stres i ciągła stymulacja: ciągłe powiadomienia, media społecznościowe i natłok informacji zwiększają poziom stresu. Przewlekły stres oddziałuje na układ naczyniowy, co w pewnych sytuacjach może mieć znaczenie u osób z chorobami oczu.

Można więc powiedzieć, że telefon nie jest głównym winowajcą, ale niewłaściwe korzystanie z niego może współtworzyć warunki sprzyjające pojawieniu się problemów zdrowotnych – także tych dotyczących wzroku. Odpowiednia równowaga i umiar są kluczowe.

Czy osoby z jaskrą powinny ograniczyć korzystanie z telefonu?

U osób z rozpoznaną jaskrą głównym celem leczenia jest stabilizacja choroby, czyli zatrzymanie lub wyraźne spowolnienie postępu uszkodzenia nerwu wzrokowego. Podstawą jest regularne stosowanie kropli obniżających ciśnienie w oku, ewentualnie leczenie laserowe lub operacyjne. Czy w tej sytuacji telefon może zaszkodzić?

Nie ma jednoznacznych zaleceń nakazujących rezygnację z telefonu. Jednak warto pamiętać o kilku zasadach:

Unikaj długiego, nieprzerwanego wpatrywania się w niewielki ekran z bardzo bliskiej odległości.
Dbaj o dobre oświetlenie otoczenia, zwłaszcza wieczorem i w nocy.
Rób częste przerwy, szczególnie jeśli odczuwasz zmęczenie oczu, ból głowy lub uczucie napięcia.
Jeśli lekarz zalecił ograniczenie innych obciążeń dla wzroku, przedyskutuj z nim także czas korzystania ze smartfona.

U części pacjentów z zaawansowaną jaskrą pole widzenia jest zawężone. W takich przypadkach intensywne korzystanie z telefonu może być po prostu mniej komfortowe, a mały ekran utrudniać orientację w treści. Wówczas praktycznym rozwiązaniem może być korzystanie z urządzeń z większym ekranem, możliwość powiększenia czcionki oraz funkcje czytania tekstu na głos.

Jak mądrze korzystać z telefonu, aby nie szkodzić oczom?

Nawet jeśli telefon nie jest bezpośrednią przyczyną jaskry, warto dbać o komfort wzroku i minimalizować objawy wynikające z przeciążenia. Oto praktyczne zasady higieny korzystania z telefonu, które są korzystne dla większości użytkowników – zarówno zdrowych, jak i z chorobami oczu:

Stosuj zasadę 20–20–20. Co około 20 minut oderwij wzrok od ekranu na co najmniej 20 sekund i spójrz w dal, najlepiej na odległość powyżej 6 metrów. Pozwala to rozluźnić mięśnie odpowiedzialne za akomodację.
Zachowuj odpowiednią odległość. Nie trzymaj telefonu zbyt blisko oczu. Optymalna odległość to co najmniej 30–40 cm, jeśli to możliwe.
Dostosuj jasność ekranu. Unikaj skrajności – zbyt jasnego ekranu w ciemnym pomieszczeniu i zbyt ciemnego w mocnym świetle. Włącz automatyczną regulację lub ręcznie dopasuj jasność.
Dbaj o oświetlenie otoczenia. Nie korzystaj długo z telefonu w całkowitej ciemności. Lepszym rozwiązaniem jest delikatne światło w tle, aby kontrast między ekranem a otoczeniem nie był zbyt duży.
Pamiętaj o mruganiu. Podczas intensywnego wpatrywania się w ekran mrugamy znacznie rzadziej. Świadome częstsze mruganie pomaga zapobiegać suchości oczu i podrażnieniu.
Rozważ krople nawilżające. Jeśli odczuwasz suchość i pieczenie, lekarz może zalecić stosowanie sztucznych łez. Nie jest to leczenie jaskry, ale poprawia komfort i zmniejsza objawy wynikające z pracy z ekranem.
Ogranicz telefon przed snem. Staraj się odstawić ekran na 1–2 godziny przed pójściem spać. Poprawia to jakość snu i sprzyja regeneracji całego organizmu.

Przestrzeganie tych prostych zasad może znacząco poprawić komfort widzenia, a przy okazji korzystnie wpłynąć na ogólny stan zdrowia.

Znaczenie regularnych badań okulistycznych

Niezależnie od tego, jak intensywnie korzystasz z telefonu, kluczowe znaczenie dla wykrycia i monitorowania jaskry mają regularne wizyty u okulisty. Jaskra w początkowych stadiach przebiega bezobjawowo, dlatego wiele osób dowiaduje się o chorobie dopiero wtedy, gdy ubytki w polu widzenia są już zaawansowane.

W ramach profilaktyki jaskry szczególnie ważne są:

pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego,
ocena tarczy nerwu wzrokowego (badanie dna oka),
badanie pola widzenia,
badania obrazowe nerwu wzrokowego i warstw siatkówki (np. OCT, jeśli lekarz uzna to za konieczne).

Osoby po 40. roku życia, szczególnie z dodatkowymi czynnikami ryzyka (jaskra w rodzinie, choroby naczyniowe, krótkowzroczność), powinny badać oczy regularnie, nawet jeśli nic im nie dolega. Telefon nie zastąpi takich badań – choć dostępne są aplikacje wspierające monitorowanie pewnych funkcji wzroku, nie stanowią one diagnostyki jaskry.

Mity kontra fakty – krótkie podsumowanie

Aby uporządkować najważniejsze informacje, warto zestawić mity z faktami:

Mit: Telefon powoduje jaskrę.
Fakt: Nie ma dowodów, że samo korzystanie z telefonu wywołuje jaskrę. Na rozwój choroby wpływają głównie czynniki genetyczne, naczyniowe i podwyższone ciśnienie w oku.
Mit: Niebieskie światło z ekranu niszczy nerw wzrokowy tak jak jaskra.
Fakt: Niebieskie światło może męczyć oczy i zaburzać sen, ale w typowych warunkach nie jest uznaną przyczyną jaskry.
Mit: Kto dużo patrzy w telefon, ten na pewno będzie miał jaskrę.
Fakt: Czas spędzany przed ekranem nie jest sam w sobie czynnikiem diagnostycznym ani głównym czynnikiem ryzyka jaskry.
Mit: Jedynym sposobem ochrony oczu jest rezygnacja z telefonu.
Fakt: Kluczowe są zdrowe nawyki, umiarkowanie i regularne badania okulistyczne. Telefon można używać bezpiecznie, jeśli robimy to z głową.

Wnioski: jak podejść rozsądnie do tematu?

Telefon sam w sobie nie jest „winowajcą” jaskry, choć sposób, w jaki z niego korzystamy, może wpływać na komfort widzenia i ogólny stan zdrowia. Długotrwałe, bezrefleksyjne korzystanie z telefonu sprzyja zmęczeniu oczu, suchości, bólom głowy i problemom ze snem. To wszystko są sygnały, że warto zwolnić i zadbać o higienę pracy wzrokowej.

Jeżeli masz rozpoznaną jaskrę lub znajdujesz się w grupie ryzyka, porozmawiaj ze swoim okulistą o tym, jak dostosować codzienne nawyki – w tym korzystanie ze smartfona – do stanu zdrowia oczu. Najważniejsze elementy profilaktyki to regularne kontrole, stosowanie zaleconych leków, prawidłowe ciśnienie tętnicze, zdrowy tryb życia i unikanie palenia papierosów.

Świadome korzystanie z telefonu, przerwy w pracy wzrokowej, odpowiednie oświetlenie i dbałość o sen pozwalają czerpać korzyści z nowoczesnych technologii bez niepotrzebnego ryzyka dla oczu. Technologia nie musi być wrogiem wzroku – pod warunkiem, że to my nad nią panujemy, a nie odwrotnie.