Czy słodziki powodują raka? Fakty i badania naukowe
Czy słodziki jak aspartam powodują raka? Analiza faktów, badań WHO, EFSA, metaanaliz. ADI, ryzyka i zalecenia 2025.
Czy słodziki powodują raka? Fakty i badania naukowe
Słodziki sztuczne, takie jak aspartam, sukraloza czy acesulfam K, są popularnym zamiennikiem cukru w produktach light i zero. Kontrowersje wokół ich bezpieczeństwa trwają od dekad, a pytanie czy powodują raka budzi emocje. Ten artykuł analizuje dostępne dowody naukowe, klasyfikacje organizacji zdrowotnych oraz dopuszczalne dawki spożycia .
Co to są słodziki i jak działają?
Słodziki sztuczne to substancje o intensywnej słodyczy, niskiej lub zerowej kaloryczności, stosowane w napojach, słodyczach i lekach. Aspartam (E951) jest 200 razy słodszy od cukru i rozpada się na aminokwasy, sukraloza (E955) to zmodyfikowana cukrowa chlorowana 600 razy słodsza, a acesulfam K (E950) 200 razy słodszy i nie metabolizowany . Organizacje jak FDA i EFSA ustalają ADI – dopuszczalne dzienne spożycie – na podstawie badań toksykologicznych, znacznie wyższe niż typowe zużycie .
ADI dla aspartamu wynosi 40-50 mg/kg masy ciała dziennie; dla 70 kg osoby to ok. 12 puszek napoju dietetycznego. Średnie spożycie jest znacznie niższe, ok. 2-10 mg/kg .
Klasyfikacja aspartamu przez WHO i IARC
W 2023 r. IARC (część WHO) sklasyfikowała aspartam do grupy 2B – „możliwie rakotwórczy dla człowieka” na podstawie ograniczonych dowodów u ludzi (rak wątrobowokomórkowy) i zwierząt (guz wątroby przy wysokich dawkach) . Jednocześnie JECFA (WHO/FAO) potwierdziła bezpieczeństwo w granicach ADI 0-40 mg/kg, nie zmieniając limitu .
FDA i EFSA kwestionują klasyfikację IARC, wskazując na braki metodologiczne w badaniach i brak mechanizmu rakotwórczości. Metaanalizy nie potwierdzają związku przy realistycznych dawkach .
Badania wskazujące na potencjalne ryzyko
Francuskie badanie NutriNet-Santé (2022) na 102 tys. osób wykazało 13% wyższe ryzyko raka ogólnego przy wysokim spożyciu aspartamu i acesulfamu K, zwłaszcza raka piersi i otyłościowych . Badania in vitro sugerują proangiogenne efekty aspartamu i wzbogacanie komórek macierzystych raka trzustki .
- Sukraloza osłabia immunoterapię raka, zmieniając mikrobiom jelitowy i redukując limfocyty T .
- Badanie z 2023 r. wskazało genotoksyczność sukralozy-6-acetatu, aktywującą geny zapalne i rakowe .
- U osób z cukrzycą wysokie spożycie aspartamu podwaja ryzyko raka żołądka .
Badania zaprzeczające związkowi ze słodzikami a rakiem
Metaanaliza z 2025 r. (35 zbiorów danych) nie wykazała znaczącego związku słodzików z ryzykiem raka ogólnego (RR 0.99), w tym raka piersi, trzustki czy jelit . EFSA potwierdziła bezpieczeństwo acesulfamu K w 2025 r., brak genotoksyczności .
FDA utrzymuje, że aspartam jest bezpieczny, brak dowodów na rakotwórczość u ludzi. NCI podsumowuje, że badania na zwierzętach nie przekładają się na dawki ludzkie . EFSA w 2013 r. uznała aspartam za bezpieczny po kompleksowej ocenie .
Dopuszczalne dawki i realne spożycie
| Słodzik | ADI (mg/kg/dzień) | Przykład dla 70 kg |
|---|---|---|
| Aspartam | 40 (EFSA/JECFA) | 2800 mg (9-12 puszek) |
| Sukraloza | 15 (EFSA) | 1050 mg |
| Acesulfam K | 9 (EFSA) | 630 mg |
Średnie spożycie jest 10-20 razy poniżej ADI. Przekroczenie wymaga ekstremalnego zużycia .
Alternatywy i zalecenia
Naturalne słodziki jak stewia czy erytrytol mają mniej kontrowersji, choć erytrytol obniżył ADI z powodu efektów przeczyszczających . Najbezpieczniej ograniczać wszystkie słodziki i cukry, preferując cały pokarm.
- Monitoruj etykiety: unikaj przy fenyloketonurii (aspartam).
- Kobiety w ciąży i dzieci: trzymaj się ADI.
- Przy chorobach – konsultuj dietetyka.
Podsumowując, brak jednoznacznych dowodów, że słodziki powodują raka przy umiarkowanym spożyciu. Kontrowersje trwają, potrzebne dalsze badania długoterminowe . Zdrowa dieta to umiar we wszystkim.
