Aspartam w lekach dla dzieci – bezpieczeństwo, ryzyko i alternatywy

Rodzice coraz częściej czytają składy leków i suplementów przeznaczonych dla dzieci, zwracając uwagę nie tylko na substancję czynną, ale również na dodatki pomocnicze, w tym słodziki.

Aspartam, oznaczany najczęściej jako E951, należy do grupy intensywnych substancji słodzących i bywa stosowany w pediatrycznych syropach, tabletkach do ssania czy rozpuszczalnych granulkach, aby poprawić smak preparatu.

Zrozumienie, czym jest aspartam, dlaczego pojawia się w lekach dla dzieci oraz jakie ma wady i zalety, pomaga podejmować bardziej świadome decyzje przy wyborze produktów z apteki.

Czym jest aspartam i dlaczego stosuje się go w lekach?

Aspartam jest związkiem chemicznym zbudowanym z dwóch aminokwasów: kwasu asparaginowego i fenyloalaniny, które naturalnie występują w białkach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Charakteryzuje się bardzo wysoką słodkością – szacuje się, że jest kilkadziesiąt do nawet kilkuset razy słodszy od klasycznego cukru spożywczego, dzięki czemu do uzyskania słodkiego smaku wystarczają niewielkie ilości.

Dla producentów leków pediatrycznych jest atrakcyjny, ponieważ pozwala poprawić smak preparatu bez zwiększania jego objętości i kaloryczności, co jest istotne zwłaszcza u dzieci wymagających ograniczenia spożycia cukrów prostych.

Dlaczego aspartam pojawia się w preparatach dla dzieci?

Dzieci zazwyczaj gorzej tolerują gorzki lub metaliczny posmak wielu substancji leczniczych, przez co niechętnie przyjmują leki, odmawiają kolejnych dawek lub wypluwają część porcji.

Dodanie słodzika ułatwia podanie pełnej dawki, zmniejsza stres związany z leczeniem i może poprawiać przestrzeganie zaleceń terapeutycznych, co ma znaczenie np. przy antybiotykoterapii czy długotrwałym leczeniu chorób przewlekłych.

Aspartam stosuje się również wtedy, gdy lekarz lub farmaceuta zaleca ograniczenie klasycznego cukru, na przykład u dzieci z nadwagą, otyłością, insulinoopornością, ryzykiem próchnicy czy wymagających specjalnej diety.

Bezpieczeństwo aspartamu – stanowiska instytucji

Bezpieczeństwo aspartamu było wielokrotnie oceniane przez międzynarodowe i krajowe agencje zajmujące się bezpieczeństwem żywności i dodatków do żywności.

Na podstawie dostępnych badań ustalono tzw. dopuszczalne dzienne pobranie (ADI), które określa ilość substancji możliwą do przyjmowania każdego dnia przez całe życie bez istotnego ryzyka dla zdrowia, przy czym typowe spożycie u dzieci z leków i żywności jest zazwyczaj wielokrotnie niższe od tej granicy.

Aktualne wytyczne podkreślają jednak konieczność monitorowania spożycia aspartamu u osób z określonymi schorzeniami oraz unikania jego nadmiernej kumulacji z wielu źródeł jednocześnie, np. z napojów typu „light”, deserów bezcukrowych i słodzonych leków.

Dzieci z fenyloketonurią – szczególna grupa ryzyka

Aspartam jest źródłem fenyloalaniny, dlatego nie powinien być stosowany u dzieci z fenyloketonurią, czyli wrodzonym zaburzeniem metabolizmu tego aminokwasu.

U pacjentów z fenyloketonurią nawet niewielkie ilości fenyloalaniny mogą prowadzić do poważnych konsekwencji neurologicznych, dlatego wszystkie produkty zawierające aspartam muszą być odpowiednio oznaczone ostrzeżeniem.

Rodzice dzieci z tą chorobą powinni każdorazowo sprawdzać składy leków, suplementów i produktów spożywczych, a w razie wątpliwości zasięgać porady lekarza lub farmaceuty.

Możliwe działania niepożądane i kontrowersje

U części pacjentów zgłaszane są niespecyficzne dolegliwości po spożyciu dużych ilości aspartamu, takie jak bóle głowy, dolegliwości żołądkowo-jelitowe czy uczucie zmęczenia, choć związek przyczynowy nie zawsze jest jednoznaczny.

Aspartam był przedmiotem licznych dyskusji i spekulacji dotyczących jego potencjalnej szkodliwości, w tym możliwego wpływu na ryzyko nowotworów, zaburzenia neurologiczne czy zachowania dzieci, jednak przeglądy badań naukowych nie potwierdziły takich efektów przy spożyciu w granicach ustalonego ADI.

Z praktycznego punktu widzenia istotne jest, aby unikać nadmiernego łącznego spożycia wielu produktów z aspartamem i obserwować indywidualne reakcje dziecka, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu leków słodzonych intensywnymi słodzikami.

Aspartam a próchnica i masa ciała dziecka

W przeciwieństwie do sacharozy, aspartam sam w sobie nie jest klasycznym cukrem, nie ulega fermentacji przez bakterie w jamie ustnej i nie dostarcza pełnowartościowej dawki energii.

Z tego powodu zastąpienie części cukru aspartamem w lekach może zmniejszać ryzyko próchnicy i ograniczać dodatkowe kalorie, co ma znaczenie zwłaszcza u dzieci przyjmujących długotrwale słodkie syropy lub napoje lecznicze.

Nie należy jednak traktować aspartamu jako sposobu na odchudzanie dziecka – fundamentem jest zbilansowana dieta, aktywność fizyczna oraz ograniczenie ogólnej ilości słodkich produktów, niezależnie od tego, czy zawierają cukier, czy słodziki intensywne.

Jak rozpoznać aspartam w składzie leku?

Informacja o obecności aspartamu znajduje się w ulotce dołączonej do opakowania oraz na opakowaniu zewnętrznym, najczęściej pod nazwą „aspartam” lub symbolem „E951”.

Rodzic, który chce ograniczyć ten składnik, powinien nawykowo sprawdzać rubrykę „substancje pomocnicze” i zwracać uwagę również na inne słodziki intensywne, takie jak acesulfam K czy sacharyna, ponieważ one także wpływają na przyzwyczajenie dziecka do bardzo słodkiego smaku.

W przypadku wątpliwości warto poprosić farmaceutę o wskazanie preparatu o podobnym działaniu, lecz słodzonego w inny sposób, np. z użyciem mniejszej ilości klasycznego cukru lub polioli.

Alternatywy dla aspartamu w lekach pediatrycznych

W lekach dla dzieci można spotkać różne substancje słodzące, w tym sacharozę, syrop glukozowo-fruktozowy, poliole (np. sorbitol, ksylitol) oraz inne intensywne słodziki jak acesulfam K czy sukraloza.

Każda z tych grup ma własny profil korzyści i ograniczeń – np. klasyczne cukry zwiększają ryzyko próchnicy i dostarczają kalorii, poliole w nadmiarze mogą powodować wzdęcia lub biegunkę, a słodziki intensywne nie są zalecane w dużej ilości u najmłodszych dzieci.

Wybór konkretnego preparatu najlepiej omówić z lekarzem lub farmaceutą, biorąc pod uwagę wiek dziecka, stan zdrowia, długość planowanej terapii oraz ewentualne choroby współistniejące.

Praktyczne wskazówki dla rodziców

• Czytaj dokładnie ulotkę i skład leku, zwłaszcza część dotyczącą substancji pomocniczych, aby zorientować się, czy preparat zawiera aspartam.
• Jeżeli dziecko ma fenyloketonurię lub inne zaburzenia metabolizmu, wybieraj wyłącznie produkty jednoznacznie oznaczone jako bezpieczne w tym schorzeniu, po konsultacji ze specjalistą.
• Unikaj sytuacji, w której dziecko przyjmuje równolegle wiele źródeł aspartamu, takich jak napoje typu „zero cukru”, słodzone gumy do żucia oraz syropy z apteki.
• Jeśli zauważysz niepokojące objawy po włączeniu nowego syropu lub syropu słodzonego intensywnymi słodzikami, skonsultuj się z lekarzem i rozważ zmianę preparatu.
• Pamiętaj, że smak leku jest ważny dla akceptacji terapii, ale priorytetem pozostaje bezpieczeństwo, skuteczność i dopasowanie do indywidualnych potrzeb zdrowotnych dziecka.

Podsumowanie – rozsądek zamiast strachu

Aspartam w lekach dla dzieci pełni przede wszystkim funkcję poprawiającą smak, co może ułatwiać regularne przyjmowanie preparatu i wspierać skuteczność leczenia.

Przy zachowaniu zaleceń lekarza, uwzględnieniu przeciwwskazań (szczególnie fenyloketonurii) oraz unikaniu nadmiernego łącznego spożycia z wielu źródeł, stosowanie aspartamu jest uznawane za bezpieczne w typowych dawkach spotykanych w produktach pediatrycznych.

Najważniejsza pozostaje świadoma postawa rodzica – czytanie etykiet, zadawanie pytań specjaliście i wybór preparatów dopasowanych do indywidualnej sytuacji zdrowotnej dziecka.